Angst voor veranderen of "Zwarte Piet verbied je niet"

Rond 1975 kwamen vele Afro-Surinamers naar Nederland. Nadat zij zo'n twintig jaar later redelijk goed geintegreerd waren en toegang hadden gekregen tot overheid en politiek, begonnen zij aandacht te vragen voor hun slavernijverleden (Zie het boekje: "Meerstemmig Verleden", Paul Knevel, Sara Polak, Sara Tilstra (red.), KIT Publishers, Amsterdam, 2011).

Internationaal werd de slavernij veroordeeld als een misdaad tegen de mensheid en de Nederlandse overheid heeft dan ook "zijn diepe spijt geuit over slavernij en slavenhandel". Maar zo'n erkenning heeft weinig zin als het niet breed gedragen wordt door de witte gemeenschap.

Nu, weer twintig jaar later, zoeken nazaten van de slavernij nog steeds naar hun identiteit en voelen zij nog steeds geen erkenning voor hun slavernijverleden. Daarom vragen zij aandacht voor hun slavernijtrauma, echt of ingebeeld, waarbij het Sinterklaasfeest een handvat vormt. Maar als je "Trots Op Nederland" bent, vind je het ónzin om óns Sinterklaasfeest ter discussie te stellen! Nietwaar?

Sinterklaas-optocht in de Peperstraat in Naarden-Vesting

Wat zijn we vorig jaar geschrokken van de suggestie dat de VN onze Sinterklaas-viering zou gaan onderzoeken op racisme! Het bericht gaf aanleiding tot stukken in de (Volks-)krant over de vlekkeloze herkomst van Zwarte Piet, die immers niets met slavernij te maken heeft. En tot discussies op TV over wiens probleem het nu eigenlijk was als iemand zich door Zwarte Piet gekwetst voelde: dat van de witte Sinterklaas-vierders of van de donkere nazaten van de slavernij.

Onze (donkere) zoon is voor de Naardense Stichting "Burgerzin" meer dan 20 keer als Zwarte Piet met Sinterklaas meegereisd vanaf de brug over de Muider Trekvaart naar de haven in Naarden-Vesting. Hij werd eerst zwart en zo'n tien jaar geleden bruin geschminkt, waardoor we hem nauwelijks herkenden als hij in de optocht door de Peperstraat danste en zijn pepernoten vooral op ons mikte.

Wie van ons is er wel eens gediscrimineerd en hoe voelt dat? Op vakantie in Curacao liepen we met onze zoon door de drukste winkelstraat van Willemstad. Hij moest nog iets kopen, terwijl wij wat snoep gingen halen in een drogisterij. Daar werden we net iets te lang níet bediend. Tenslotte kregen we het gevraagde in een zakje toegeschoven door een donkere vrouw die met een collega door bleef praten terwijl zij, zonder ons aan te kijken, haar hand ophield om het geld in ontvangst te nemen. Buitengekomen vertelde ik mijn zoon wat ons overkomen was. "Nu weet je ook eens hoe het voelt",  antwoordde hij.

Hoe vaak had hij het gevoeld? Als ik dat al niet van mijn eigen zoon weet, hoe kan ik inschatten hoe bijvoorbeeld de Amsterdamse Afro-Surinamers zich voelen als ze de traditionele strapatsen van Zwarte Piet zien?

Goed, als zoveel mensen zich gediscrimineerd voelen en als we het verleden van deze minderheid kunnen erkennen door van Zwarte Piet bijvoorbeeld een Gekleurde Piet te maken, laten we dat dan doen. We zijn toch flexibel? De "zak en de roe" hebben we toch óók al aangepast? Het zal de kinderen een zorg zijn en het is een oefening in de erkenning van de gevoelens van een minderheid.

In Suriname hebben de jongeren die geboren zijn na de onafhankelijkheid van 1975 het Sinterklaasfeest niet echt leren kennen. Veel oudere Surinamers echter sympathiseren met de "Euro-Suri's" in Nederland die gekant zijn tegen Zwarte Piet. Waarom? Ik denk dat ook zij voelen dat met een verandering van de traditionele Zwarte Piet, een zgn. make-over, erkenning gegeven wordt aan het slavenverleden van de Surinamers in Nederland. Met zo'n erkenning, breed gedragen door de Sinterklaasviering, bereiken we meer dan er voortdurend op te wijzen dat we geen rassen mogen discrimineren.

Het Sinterklaasfeest is geen Kerstviering!

Laten we ons daarna concentreren op het Sinterklaasfeest en ervoor zorgen dat deze viering niet verdrongen wordt door de Kerstman, voor wie etalages, huizen en tuinen steeds vaker worden versierd nog vóór de intocht van de Sint. Het belang van het Sinterklaasfeest is heel groot: het leert gelovige kinderen, na een aantal jaren, op ludieke wijze dat de Goedheiligman niet bestaat! Dat is een uniek leerproces en het zou een goede zaak zijn als het bij meer "geloven" zou kunnen worden toegepast.

(Met dank aan mijn Surinaamse gastheer Dennis Ch.a.F. voor zijn informatie over Suriname)

Reis naar Amsterdams Suriname: feiten en emoties

Zoals we de Javaanse cultuur hebben leren kennen in Suriname (bijv. de djaran képang op onze eerste reis in 2005), zo kon je de Surinaamse cultuur leren kennen in Amsterdam. Op 1 juli j.l. werd er Keti koti (verbroken ketenen) gevierd. Ik deed dat in twee contrasterende stappen: eerst de feiten op de tentoonstelling "Slavernij verbeeld", daarna de emoties in het Oosterpark.

Een globe uit 1750 op de tentoonstelling "Slavernij verbeeld". Helaas kon ik niet zien of de Amazone getekend was volgens de kaart van La Condamine.

Terwijl ons Koningspaar bij het Slavenmonument in het Oosterpark géén krans mocht leggen (waarschijnlijk wél als er excuses voor de veroorzaakte ellende waren gemaakt), liep ik door de tentoonstelling "Slavernij verbeeld" bij de Bijzondere Collecties van de UvA (Oude Turfmarkt 129). Ik was 2 uur lang vrijwel de enige bezoeker. De tentoonstelling was samengesteld door o.a. Carl Haarnack (bekend van zijn prachtige blog "Buku-Bibliotheca Surinamica") en de historicus Dirk Tang.

Wat een prachtige boeken over slavernij waren daar tentoongesteld! Onder andere een hollandse uitgave van Candide ou l'optimisme uit 1759 van Voltaire. Diens naam werd echter weergegeven als "V.......". Volgens Dirk Tang waarschijnlijk omdat zijn volle naam de woede van vele Hollanders zou hebben opgeroepen.

Nederlandse uitgave van Voltaire's Candide: "De gevallen van Candide over de ongeveinsde Jongeling, afschetzende de hedendaagsche waereld, na deszelfs Natuur en Eigenschappen; opgesteld door den vermaarden schrijver de V......".

Eén van de redenen waarom Voltaire (François-Marie Arouet) niet geliefd was, was wellicht zijn rijkdom. Zijn vriend de wiskundige en landmeter Charles Marie de la Condamine had een truc bedacht om de loterij te winnen. Voltaire regelde het innen van het geld (tussen 1727 en 1732) met een notaris. Samen werden ze zéér rijk: genoeg voor Voltaire om gedurende zijn hele verdere leven de publikatie van al zijn geschriften zelf te betalen en voor La Condamine om een reis naar Quito (1735) te maken en zijn terugreis over de Amazone via Paramaribo en Amsterdam (1744) te bekostigen.

De tentoonstelling werd toegelicht met informatieve video-interviews die Jörgen Raymann met zijn dochter Melody hadden gemaakt. Ook was er een opmerkelijk filmpje getiteld "Wij verlangen onze vrijheid" (productie Theater Nomade), dat onderdeel was van de afscheidsrede van prof. Cees Maris, hoogleraar Rechtsfilosofie aan de UvA. De fictieve rechtzaak liet zien hoe slecht religie en filosofie, ook in het verleden, antwoord wisten te geven op het verschijnsel slavernij.

's Middags volgde ik de rondleiding gegeven door de goed vertellende historicus Dirk Tang. Hij herinnerde eraan dat er in Nederlands Oost-Indië óók slaven waren geweest; velen! Ook vertelde hij dat er bij de suikerpersen, waar de slaven de rietsuikerstengels in moesten steken, een machete hing. Als men gegrepen werd door de pers kon de hand eraf gehakt worden om erger te voorkomen.... Wellicht een verklaring voor de slaaf met geamputeerde ledematen, die Candide in Suriname ontmoette.

Waarom liet Voltair zijn Candide juist in Suriname kennis maken met de wandaden van de slavernij? In zijn essay "Voltaire, Stedman and Surinam slavery" (Slavery and Abolition, vol. 14: 1-34, 1993) stelt Gert Oostindië dat het Voltaire niet zozeer ging om de slavernij aan de kaak te stellen, maar om af te rekenen met frauduleuze, Hollandse uitgevers. Maar waarom Suriname? Zou La Condamine zijn oude vriend Voltaire verteld hebben van de wandaden van de planters in Suriname? Dat soort verhalen kon Voltaire goed gebruiken om de draak te steken met het optimisme van Leibniz (1710) in die tijd, namelijk dat alles in onze wereld het best mogelijke is: "tout est pour le mieux dans le meilleur des mondes" (met dank aan H.F. Bienfait voor de referentie).

Om 3 uur 's middags liepen er nog maar weinig witte mensen in het Oosterpark rond; ik zag slechts een enkele verdwaalde Boeroe. Volgens Jörgen Raymann, in een NOS-interview hebben de zwarte mensen in het Oosterpark vooral nog verdriet omdat er te weinig aandacht aan het slavernijverleden wordt gegeven. Het NiNsee (Nationaal instituut Nederlands slavernijverleden en erfenis) bijvoorbeeld verliest haar subsidie. Maar wordt hier in Nederland de pijn en verdriet niet in stand gehouden door voortgaande discriminatie? Wandelend langs de Surinaamse markttentjes vroeg ik me af wat deze mensen van het huidige Suriname en van Bouterse denken?

Suriname in Amsterdam. Wat zouden de zwarte mensen in het Oosterpark van Bouterse vinden?

Volgens NRC-nl (2 juli 2013) was Bouterse op de slavernijherdenking in Paramaribo nogal vergevingsgezind. Hij zei: "We hoeven niet steeds alleen maar achterom te kijken. Al waren het zware dagen, laten we die periode toch afsluiten. Wanneer de oude kolonisator vraagt om vergeving, laten wij hen dan ook vergeven." Na zijn oproep richtte Bouterse zich tot het publiek van enkele tienduizenden, met de vraag of zij ermee instemden dat Nederland wordt vergeven. De vraag werd met luid enthousiasme en gejoel onthaald: "Wanneer we met haat en wrok in ons hart door blijven gaan, is er geen plaats voor vooruitgang en liefde. We hebben elkaar nodig."

Doelde hij hier ook op vergeving voor zijn aandeel in de Decembermoorden?

Boekenstal in het Oosterpark

Bij een boekenstal ontmoette ik Rudy Tjoe Ny, die mij in contact had gebracht met Carl Haarnack. Nu bracht hij mij in contact met Ellen de Vries, schrijfster van het boek "Nola" (over de schilderes Nola Hatterman) en van "Suriname, na de Binnenlandse Oorlog"; nog niet gelezen..... Zij is nu bezig met een reportage over de Amnestiewet en zal meer begrijpen van wat de zwarte mensen hier over Bouterse en de Decembermoorden denken.