Tuesday, January 24, 2012

Reis naar Suriname- voorbereiding - 3



Biodiversiteit
Op de Blog-pagina “Suriname-Camp David” staat een lijst van 25 struiken en bomen, aangeplant door Dennis en verzorgd door Dole. Het totaal aantal plantensoorten in Suriname wordt geschat op 4984 (van Andel en Ruysschaert. 2011. Medicinale en rituele planten van Suriname); er is dus sprake van een behoorlijke biodiversiteit. In Nederland zijn er 2301 plantensoorten, mossen en algen niet meegerekend.



De Rambutan, één van de 25 bomen op Camp David.

Volgens een website van de Rijksoverheid is biodiversiteit nuttig:
“Biodiversiteit is essentieel voor al het leven op aarde. Dankzij biodiversiteit komt de mens aan zuurstof en voedsel.”
Zijn het dus nu niet (meer) de bomen van de Amazone die ons als “de longen van de aarde” zuurstof geven, maar de biodiversiteit? Op 7 maart 2010, tijdens een bijeenkomst van Amazon Fund in Naturalis te Leiden, vertelde Bas Haring de ongelovige toehoorders dat wat hem betreft heel Amazonia bedekt mocht worden met een laag beton. Het zou het zuurstof-evenwicht op aarde niet verstoren; maar wél ons toekomstig vakantieland, dacht ik toen.


Prof. Bas Haring en zijn nieuwe boek.

De filosoof Bas Haring:
“De afname van de biodiversiteit kun je eigenlijk alleen met esthetische argumenten verwerpen. Je kunt de wereld minder mooi vinden doordat bepaalde dieren of planten er niet meer zijn. Maar die uitgestorven dieren en planten hebben er zelf geen last meer van.”

Bas Haring heeft nu ook een boek geschreven “Plastic panda’s” (2011. Nijgh & v Ditmar), waarin hij zich afvraagt of het erg is dat “de biodiversiteit drastisch afneemt”.
Als dat al zo is mag je je, volgens de vele emotionele reacties op internet, dat soort dingen niet afvragen; je bent dan een ketter van de nieuwe godsdienst waarin onze “fragiele, blauwe planeet” wordt vereerd. Deze planeet wordt immers door de mens in gevaar gebracht, maar heeft de mens ook nodig om gered te worden. Zit zoiets niet in elke godsdienst?


Onze fragiele Planeet.

Ik heb zijn boek (nog) niet gelezen, maar misschien noemt Haring wel de 13997391 varkens, de 539894 koeien en de 487140315 kippen die we jaarlijks slachten (uit NRC-Handelsblad). Om die te voeren kopen we soja en mais dat in Amazonia verbouwd wordt, hoewel Greenpeace dat de Brazilianen verboden heeft. Waarom? Omdat daarvoor de oerwouden gekapt worden en daardoor de biodiversiteit op onze planeet bedreigd wordt.
De stichting Conservation International is het daarmee roerend eens en helpt Braziliaanse Indianen hun territorium te behouden. Dat gaat gepaard met een retoriek van ‘biodiversiteit’, ‘duurzaamheid’ en ‘klimaatveranderingsangst’ die de Kayapó-Indianen worst zal wezen. Maar blijkbaar is er geen andere manier om hen te helpen.


 De pantsermeerval (Harttiella crassicauda) in het Nassaugebergte.

 Conservation International is ook actief in Suriname, waar ze o.a. waarschuwen voor de effecten van gouddelving op kleine schaal. Ook vonden ze in een aantal kreken in het Nassaugebergte de pantsermeerval (Harttiella crassicauda) waarvan men al 50 jaar dacht dat hij uitgestorven was. Volgens Prof. Jan Mol (Anton de Kom Universiteit) wordt dit visje nu met uitsterven bedreigd als Suralco toestemming krijgt er een bauxietmijn te exploiteren: “…het gebied is te klein en de bauxiet-spons is een essentieel onderdeel van het aquatische ecosysteem, omdat het als een aquifer dient die de kreken in de droge tijd van water voorziet. Zonder de bauxiet vallen de kreken droog en sterven de visjes uit.”

Dat is een duidelijke conclusie. Hoeveel visjes zouden er de afgelopen 100 jaar uitgestorven zijn toen we Nederland met asfalt bedekten? Daar is moeilijk achter te komen. Misschien zou het helpen als én Jan Mol én de mensen van het Environmental Resources Management van Suralco het boekje van Bas Haring lezen; misschien komen ze er dan samen uit.




Monday, January 23, 2012

Reis naar Suriname - voorbereiding - 2



 Het anti-malaria medicijn “kinine”
Malaria maakt nog steeds vele slachtoffers. Hoewel het aantal daalt stierven in 2010 nog 650.000 mensen aan de gevolgen van malaria.

Op 18 januari 1737 reisde Charles-Marie de la Condamine van Quito naar Lima. In plaats van via Guayaquil te reizen, koos hij de moeilijke route over Cuenca. Hij wilde namelijk de Quinquina-boom in Loja zien. Zijn mede-expeditiegenoot, de botanicus Jussieu, had hem verteld dat men in Europa al wist dat de beste bomen op de Cajanuma-berg ten zuiden van Loja groeiden. Men wist ook dat Jezuïten al lang geleden van Indianen gehoord hadden over de helende werking van de quinquina-schors. Omdat rond 1630 de gravin van Chinchón met kinine van malaria genezen was, noemde men de boom Cinchona. Maar er was nog veel onzekerheid: men wist niet precies van welke bomen het medicijn geextraheerd werd en het bleek ook niet altijd te werken (Zie: L.D. Ferreiro. 2011. Measure of the Earth. Basic Books, New York).



 “Dessein d’une branche de l’arbre du Quinquina avec ses feullies, ses fleurs et ses fruits.” 1738. Planche I, pag. 245. Uit: Memoires de l’Academie Royale, par M. DE LA CONDAMINE.  Zie tekst.



La Condamine kwam op 3 februari 1737 op de berg aan bij de man die er de schors verzamelde. Hij nam van verschillende bomen bloeiende takken mee om er in Loja gekleurde tekeningen van te maken. La Condamine schrijft dit in zijn korte verslag “Sur l’arbre de quinquina” (Histoire et Mémoires de l’Academie Royale des Sciences de Paris. Paris, France). Dit verslag werd al in 1738 aan de Academie in Parijs voorgelezen. Het was het eerste ooggetuigenverslag in Europa over deze wonderbaarlijke boom.


Op 15-2-2010 bezocht ik met Eduardo Tapia, Carlos Espinosa en Hilbert van der Meer de Cajanuma berg ten zuiden van Loja. Rechts één van de teruggevonden Cascarilla-bomen: “Cinchona condamine”.

Het anti-malaria medicijn “malarone”

Omdat we in Suriname door gebieden reizen waar malaria heerst (de Corantijn), moesten we een recept halen voor malarone-pillen. Daar zitten twee stoffen in, atovaquone en proguanil, die chemisch totaal verschillend zijn van kinine, maar eveneens remmend inwerken op de groei en ontwikkeling van de malaria-parasiet Plasmodium falsiparum. Op mijn vraag waarom we geen kinine kregen antwoordde de arts dat dat alleen nog wordt voorgeschreven aan zwangere vrouwen; malarone zou beter werken.
Inmiddels is er een nóg effectiever middel: artemisinine, afkomstig uit de Zomeralsem (Aster-familie). Het middel kan sinds kort synthetisch worden gemaakt.



Sporozoïten van de parasiet Plasmodium falsiparum. Deze cellen worden met het speeksel van de (vrouwelijke) mug bij de mens geinjecteerd. Inset: ter vergelijking cellen van de darmbacterie Escherichia coli (een mutant die extra lange cellen vormt) weergegeven met dezelfde vergroting.




Bio-pesticiden
Behalve de parasiet kan ook de malariamug (Anopheles) zelf bestreden worden. (De mannetjes van deze mug hebben pluizige antennes en steken niet; de vrouwtjes staan schuin naar voren en steken.)
In plaats van met chemische pesticiden kunnen de muggen ook met zgn. bio-pesticiden worden bestreden. Een voorbeeld daarvan zijn sporulerende bacteriën (Bacillus thuringiensis) die voor muggenlarven dodelijke endotoxines vormen en onderzocht worden door mijn collega in Beer-Sheva, Arieh Zaritsky. De bacterieën zijn echter niet handig in gebruik en daarom wordt het DNA dat de toxines codeert overgebracht in Cyanobacteriën die door de muggenlarven gegeten worden (A. Zaritsky et al. 2010. “Transgenic organisms expressing genes from Bacillus thuringiensis to combat insect pests”. Bioengineered Bugs 1:5, 341-344). Angst voor genetisch gemodificeerde organismen maakt het testen van deze veelbelovende bio-pesticiden bijna onmogelijk.

Sunday, January 8, 2012

Reis naar Suriname – voorbereiding -1


Gastheer van La Condamine in Paramaribo was de gouverneur Jan Jacob Mauricius. Deze beklaagde zich in zijn journaal dat “de ridder” alleen bezig was met de sterren en niets anders gezien heeft van Suriname dan de straten van Paramaribo:
<< De Chevalier is uitgeleid door mijn Adjudant (Lefèvre) en den Landmeeter de Loncourt. Zijn Edele is hier maar tweemaal met mij en mijn Adjudant uitgeweest en heeft niets gezien dan de straaten van Paramaribo, hebbende ook dag en nacht zoveel te doen gehad met de starren, dat hij op de aardsche saaken weinig reflexie zal hebben gemaakt.>> En hij vervolgt:
>>Hij heeft hier geobserveerd, dat onse hoogte is op vijf graaden en negen en veertig minuten. Ik heb Sijn Ed. op reis voorsien van eenige wijn en provisie.>>
(Sijpesteijn, Jhr. Cornelis Ascanius van. 1858. “Mr. Jan Jacob Mauricius, gouverneur-generaal van Suriname, van 1742-1751.” ‘s Gravenhage, Gebroeders van Cleef. pp. 72-74.)

Volgens J.B.Ch.Wekker (1983; Geodesie, Delft) was de door Mauricius genoemde meting van de Noorder Breedte (5° 49’ 25’’) door La Condamine op het plein voor het Gerechtshof “de eerste maal dat er in Suriname officiell een astronomische plaatsbepaling geschiedde.” Wat hebben de Nederlandse kartografen met die “Franse meting” gedaan?
Volgens Paula van Gestel (Faculty of Geo-Sciences, University of Utrecht) is er geen enkele aanwijzing dat deze opmeting in Nederland gebruikt is; hij komt niet voor in de geschiedenis van de kartografie van Nederland. In elk geval wordt op de kaart uit 1877 van Zimmermann (zie onder) voor Paramaribo (Marine trap) een NB van 5° 44’ 30’’ gegeven. Zelf meette ik met een GSM op 24 maart 2010: 5° 49’ 33’’.




Links: In het Boerhaave museum te Leiden hebben we de houten kwadrant van Snellius (2 bij 2 meter) bewonderd, waarmee hij hoeken kon meten. Met de methode van driehoeksmeting (triangulatie) heeft hij in 1617 de afstand tussen Alkmaar en Bergen op Zoom bepaald en heeft de expeditie van La Condamine de afstand tussen Quito en Cuenca gemeten. Rechts: Tijdens die expeditie (1736) werden kleinere (~80x80 cm) kwadranten van ijzer gebruikt. Deze afbeelding is van de Bibliothèque de l’Observatoire (Quart-de-cercle mobile de 0,81 m de rayon à une lunette. Paris, 1730 – Claude Langlois.)


Corantijn
Onze gastheer, Dennis Chin-A-Foeng, zal zich over ons niet hoeven te beklagen. We hebben een vol programma waarin we allereerst gedurende een tocht van 10 dagen de Corantijn zullen op en afvaren. Het is de bedoeling om tot Amatopo te komen, zo’n 300 km stroomopwaarts naar het zuiden. Dat is over de Rijn van Arnhem tot even voorbij Mainz; daar doen we in de auto door ons ontboste West-Europa amper 4 uur over. Langs de Corantijn zullen we baden, vissen en vogelen…


Een kaart van de loop van de Corantijn gemaakt met Google Maps vergeleken met een detail van de kaart van Lavaux uit 1737 (Koeman, Printed maps Suriname, no. 8); niet op dezelfde schaal.





Google Earth, de monding van de Corantijn bij Nieuw Nickerie.
Zal er nu in Apoera een Internet café zijn?
Goudvelden
Later zullen we het goudveld “Maripaston” bezoeken. Wie weet ontmoeten we daar nog een van de “garimpeiros” of goudzoekers met wie we in 2007 van Boa Vista, via Lethem (Guyana) naar Paramaribo gereisd zijn. Misschien vinden we er nog Weskly, Marcus, Rossi of ……Sandra, aan wie ik mijn trui geleend heb.


Maar waar ligt Maripaston? Op Google Maps is het niet te vinden. Maar wel op Youtube en op een oude kaart van Cateau uit 1882. Het ligt aan de Samaracca rivier ten zuiden van het vliegveld Zanderij.



Links: Maripaston gevonden op een oude kaart uit 1882 van Cateau van Rosevelt-van Lansberge (Universiteitsbibliotheek, Amsterdam). Rechts: detail van polythematische kaart van Zimmerman (1877; Universiteitsbibliotheek Amsterdam; UBM: Kaartenzl:34.32.15), waarin potentiele goudvelden zijn aangegeven (zie tekst); de rode stippellijn geeft de countour van het Brokopondo Stuwmeer aan en de rode stip Tonka eiland, waar we naar toegaan!


Zoals de kaart van Zimmermann uit 1877 aangeeft heeft men al in de 19de eeuw de goudexploitatie proberen te stimuleren. Rechts, bij “A” staat geschreven: “5000 Hectaren land, gepacht door de Amsterdamsche gouddelvingmaatschappij in Suriname.”; en: “Bodem bestaande veelal uit bruinijzererts met weinig kwarts vermengd en bedekt met klei van geelbruine kleur.”; en: “Bodem bevattende Goud, Koper, Lood, Bismuth en Platina.” De schuine rode lijn geeft een geplande weg naar de Marowijne aan van 790 km tussen Broko Pondo en Pedrosoengoe.

Beschrijving van de kaart: “In 1877 liet G.P.H. Zimmermann, officier der Infanterie, deze kaart te Amsterdam drukken. Model hiervoor stond de handschriftkaart, getekend door W.J.F. Vermeulen, die bewaard is gebleven in het Surinaams Museum te Paramaribo. De kaart omvat de gebieden langs de Suriname rivier tussen de riviermond en het punt waar men net met de goudexploitatie was begonnen. Met de inzetkaartjes, doorsneden van de rivier en de opgave van enkele voortbrengselen van de oevers wordt een goed beeld van de laatste fase van de plantagetijd gegeven.”


Nu zijn er plannen om concessies te verlenen in het Nassaugebergte aan de grote goudproducent Newmont, die ook actief is in Ghana en Peru.

Het probleem van de klein- of groot-schalige goudwinning is natuurlijk de zichtbare activiteit van ontbossing voor infrastructuur en afgravingen. Maar hoe zit het met de onzichtbare chemische vergiftiging?
Bij kleinschalige productie van 1 kg goud (waarde €20,000) komt ongeveer 1.3 kg kwik (kost €50) in het milieu terecht. Voor ons, die daar maar korte tijd op bezoek zijn is dat ongevaarlijk. Maar voor hen die daar langdurig en onbeschermd werken kan het fataal worden; en zo ook voor de harnasmeervallen (waarover later meer).


Roeien?
Zou het nog mogelijk zijn een sloep te vinden waarmee we naar fort Nieuw Amsterdam kunnen roeien? We zouden wel aan die riggers moeten wennen…




Een zendeling (Hernhutter?) op reis in Suriname in 1914. (Amsterdamse Universiteitsbibliotheek. UBM: 1177 C 24 pl. p. 124.)