Evenals tijdens mijn 3
voorgaande verblijven op Camp David, had ik ook nu weer discussies met mijn
gastheer Dennis Chin-a-Foeng over Bouterse, de Decembermoorden en hoe Suriname
ermee om zou moeten gaan. Aan Nederland, met ons Srebrenica (1995) en Rawagede
(1947), kan men geen voorbeeld nemen.
Volgens Dennis: “Suriname heeft nu rust nodig. De meeste nabestaanden die nu in het rijke Nederland zitten moeten de Decembergebeurtenissen in Suriname niet alleen maar opjutten. Hun familieleden wisten eind 1982 dat ze het militaire bewind aan het destabiliseren waren met de bedoeling het omver te werpen. Ze hebben het risico genomen, het is niet gelukt en ze hebben de prijs betaald. Natuurlijk pijnlijk voor de nabestaanden. En als je meer wil weten over wat er in die tijd gebeurde moet je dat aan mijn vriend Klaus vragen, als hij langs komt.”
In Nederland heb ik weinig gehoord over die “destabiliserende acties”. Wat is er waar van de organisatie van een tegencoup?
Een andere vriend van Dennis is Theo Sjakshie, die me wees op de kamervragen gesteld door Harry van Bommel (SP; 20 november 2010):
“In 1986 plande Nederland een inval in Suriname om Bouterse te verwijderen. Dat blijkt uit een scherpe reconstructie van Frank van Kolfschooten vandaag in de Volkskrant. Hij sprak met oud-premier Lubbers en ex-ministers Van den Broek en Van Eekelen. De geruchten over een Nederlandse inval doen al sinds de jaren ‘80 de ronde maar zijn altijd tegengesproken. Toen ik in 2007 jaar naar aanleiding van een passage hierover in de memoires van Ronald Reagan vragen stelde aan minister Verhagen van Buitenlandse Zaken sprak hij alleen over een evacuatieplan. Verhagen heeft dus maar het halve verhaal verteld. Die inval is uiteindelijk niet doorgegaan maar de waarheid moet nu maar eens boven tafel komen. Daarom heb ik vandaag onderstaande vragen gesteld. Beluister hier het interview dat ik had over deze kwestie met de Wereldomroep.”
We willen hier dat in Suriname “de hele waarheid” boven tafel komt, maar moet dat niet ook in Nederland gebeuren?
Dole
Padma, met zijn aanstekelijke lach.
Op de laatste dag van ons verblijf (zaterdag 18 februari 2012) stapte er op Camp David een lange, magere man uit zijn auto. Hij zag bleek en was uit Holland gekomen om hier aan te sterken. Hij sprak Sranan Tongo, maar ook vloeiend Nederlands, zij het met een duits accent.
Voor het middageten had Dole het uit de slaventijd stammend Creoolse gerecht “Heri Heri” gekookt van zoete cassave, zoete patates, broodboom, bakbanaan, gekookte eieren en zoute vis.
Dole schilt de verse, zoete cassave voor het bereiden van een Heri Heri-maaltijd op Camp David.
De bezoeker
Na het middagmaal heb ik uitgebreid met de bezoeker gesproken: Hij werd in 1952 in Eisenach (Oost-Duitsland) geboren. In zijn jeugd was hij opstandig; hij weigerde bijvoorbeeld lid te worden van de Communistische jeugdbeweging. Wel nam hij later deel aan het “Gesellschaft für Sport und Technik”, waar men hem leerde met wapens om te gaan.
Op zijn 16de kwam hij op een paardenstoeterij in Neustadt an der Dosse, ten noord-westen van Berlijn. Hij hoorde daar van een West-duitse bezoekster dat er mensen gevlucht waren door de Elbe over te zwemmen. De volgende dag al nam hij een trein naar het noorden, liep van een station naar de Elbe, wachtte tot het donker was, verborg zijn kleren en zwom vervolgens ongeveer 5 km stroomafwaarts naar de overkant van de Elbe. Moegeworden klom hij aan land en liep naar een boom om uit te rusten. Plotseling klonk er een knal en gingen overal lichten aan. Hij liet zich van schrik in het hoge gras vallen en zag toen boven zich de “Stolperdraht” waar hij tegenaan was gelopen. Er kwamen soldaten langs van de grensbewaking; hij hoorde ze praten; ze vonden hem niet en hij viel in slaap. Hij werd wakker toen het weer licht werd, liep een heuveltje op en kwam bij een schuttersput met veldtelefoon; er zat niemand in. Hij liep verder over een gladgeharkte zandvlakte naar een prikkeldraadversperring, waar hij vrij makkelijk doorheen kwam. Vervolgens kwam hij bij een wachthuisje dat hij probeerde te openen om er uit te rusten. Op dat moment werd hij aangesproken door een west-duitse douanier op een fiets, die hem meenam naar een wachtpost. Daar kreeg hij boterhammen en vertelden ze hem dat hij geluk had gehad: juist bij wisseling van de wacht was hij door een mijnenveld gelopen!
Het gerecht “Heri Heri” op Camp David. Links Chris en Lous, op de achtergrond de bezoeker en rechts Dennis.
De West-duitse grenswachters gaven hem een treinkaartje en zetten hem op een trein naar een opvangcentrum. Daar kreeg hij een paspoort. Uiteindelijk kwam hij terecht bij een oom in Keulen. Deze oom was erg streng en K. is er weggelopen. Hij kwam in een kindertehuis terecht.
Toen hij 18 jaar was kon hij met een Hollandse vriendin naar Amsterdam gaan. Hij woonde in de Paulus Potterstraat, schilderde en werd toegelaten tot de Rietveld Academie. Hij kreeg een beurs uit Duitsland en woonde een tijdje als anti-kraker in het Goethe Instituut. Hij leerde veel Surinamers kennen. In februari 1976 ging hij op vakantie naar Suriname om voorlopig niet meer terug te komen.
In Paramaribo werd hij bestolen en na enige tijd als illegaal opgesloten. Na 2 weken cel op het hoofdbureau van politie aan de Waterkant (bij de coup in brand geschoten), kwam hij dankzij de vader van een vriendje weer vrij. Hij vond een baan bij Josef Slagveer, een Coroniaan die een persbureautje had. Hij kreeg een camera, maakte foto’s en hielp de journalist met een krantje.
Na de coup in 1980 stuurde Slagveer (die pro-Bouterse was) hem naar de NMR (Nationaal Militaire Raad) om te helpen met een propagandablaadje “25 Februari”, de datum van de coup. Dat bracht hem in direct contact met de militaire coupplegers. Net als in Amsterdam kon hij makkelijk met de mensen omgaan; hij was niet bang. Men suggereerde hem in militaire dienst te gaan en hij werd lijfwacht van John Hardjoprajitno, een van de sergeanten die als de “Groep van 16” de coup pleegden. Met hem had hij een goede tijd: ze gingen vaak het binnenland in naar het district Sipalawini.
Tijdens de moorden van 8 december 1982 op Fort Zeelandia waren ze in de Memre Boekoe kazerne op de Gemenelandseweg. K. herinnert zich dat op de ochtend van de 9de december Bouterse naar het appel kwam en vertelde dat 15 mensen op de vlucht waren doodgeschoten. Hij hoorde pas later dat zijn vroegere baas, Josef Slagveer, een van hen was. Hij heeft toen zijn ontslag genomen en is 10 jaar later naar Nederland teruggekeerd.
De sociologe Maureen Silos van het Caribbean Institute for Human Rights probeert een verklaring te geven voor het succes van Bouterse:
"Ten eerste is hij een charismatisch leider, dat kan je niet ontkennen", stelt ze. Maar ook angst speelt volgens Silos voor veel Surinamers een grote rol. "Desi Boutserse belichaamt angstloosheid. Ik weet niet of hij van binnen werkelijk geen angst voelt, maar de manier waarop hij zich opstelt en gedraagt, is een belichaming van angstloosheid. In een samenleving die aan elkaar hangt van bewuste en onbewuste angsten, is Bouterse in feite een oase. Hij belichaamt iets wat we met z'n allen toch willen ervaren."
"Mensen willen dan graag vergeten dat hij ook een zeer ernstig mensenrechtenschender is en rücksichtlos zijn tegenstanders om zeep kan helpen. Hij heeft getoond over die grens te kunnen gaan."
Dat grote delen van de Surinaamse bevolking deze misdaden kennelijk even door de vingers zien, ligt voor een groot deel besloten in de Surinaamse volksaard, zegt de sociologe. "Wij in Suriname denken niet na over ethiek of moraal. Wij doen niet aan zelfreflectie en we hebben geen principes waarmee we ons gedrag zouden kunnen sturen."
"De Surinaamse samenleving is één groot gestress. Ook als je een baan hebt als onderwijzer of verpleegster, is er altijd stress. Het is altijd weer de vraag: hoe ga ik overleven?"
Veel Surinaamse kiezers zien de omstreden Bouterse als ultiem redmiddel om deze dagelijkse beslommeringen te ontvluchten. "Desi Bouterse is een belichaming van het verlangen om uit deze stress te komen. Ik denk niet dat hij in staat is om de stress weg te halen, maar hij is wel in staat om mensen te laten geloven dat hij dat kan."
Juist dat aangrijpen van een machtige figuur is kenmerkend voor de Surinaamse denken, vindt Silos. "In Suriname hebben we weinig zelfvertrouwen. Er is zo weinig stimulans om zelfvertrouwen te ontwikkelen, dat je gaat wachten tot iemand anders dat voor je doet. Wanneer dat niet lukt, ben je weer teleurgesteld en ongelukkig. Het is altijd met dat vingertje naar buiten wijzen, er is altijd iemand anders die schuldig is aan jouw problemen. Het is nooit de verantwoordelijkheid nemen voor je eigen problemen."
De “angstloosheid” van Bouterse die ze noemt, lijkt me ook een eigenschap die K. heeft geholpen om in Suriname te overleven. Hij was niet bang uitgevallen, noch toen hij als 16 jarige de Elbe overzwom, noch toen hij in Paramaribo lijfwacht werd bij een van de coupplegers. “Angstloosheid” is een nieuw woord voor mij. Maar het doet me denken aan Hans Keilson die beschrijft hoe hij niet bang was voor zijn tegenstander en dat hij zelfs “der Tod des Widersachers”, toeschrijft aan de angst die zijn verdelger (Hitler) zélf heeft. Hans Keilson is in elk geval de oorlog doorgekomen en 101 jaar oud geworden.
Dennis voor het monument van de revolutie, op de plaats van het oude politiebureau aan de Waterkant. Het werd gemaakt door zijn neef Jules Chin-a-Foeng.
