Bezoek uit Bogotá

Na een lange reis ("un muy largo viaje") vanuit Bogotá kwam Rosalbina op 22 augustus aan op Schiphol. Al gauw bleek dat ik haar spaans redelijk kon verstaan omdat ze niet zo idioot snel sprak als een spaanse TV-presentator. Ook bleek dat ze niet verlegen was, dat ze veel wist te vertellen en te vragen en dat ze mijn praat-pogingen geduldig kon aanhoren én verbeteren.

Ze had maar een kleine koffer bij zich vól cadeautjes, voor ons hier en voor de mensen straks in Zwitserland. Wat had ze voor zichzelf bij zich? Wat slepen wij toch allemaal mee op reis? 
Eén van de cadeaus was een blok panela. Van zulke rietsuiker of "gula java" (niet te verwarren met "guajaba", een in Colombia veel voorkomende appel) at ik tijdens mijn eerste verblijf in Bogotá in 1975 grote hoeveelheden. Ik had blijkbaar op die hoogte (2600 m) suiker nodig, maar dat kon later door diverse artsen niet bevestigd worden.... Ik heb toen een folder gekocht, uitgegeven door SENA (Servicio National de Aprendizaje), waarin werd uitgelegd hoe je panela kon maken. Rosalbina herkende de folder direct. Hoe had ik ooit kunnen weten dat zij later op een van die instituten zou gaan studeren?

De folder van SENA, gekocht in Bogotá in 1975 en een foto van een "panelera".

Het wonder van de "Guascas"

Kaal Knoopkruid; rechts de gladde (Galinsoga parviflora) en links de harige.

Het (on)kruid Galinsoga parviflora werd in 1796 vanuit Peru naar de Kew Gardens gebracht en zou van daaruit verspreid zijn. De naam "Galinsoga" was al bekend aan Spaanse botanici die tussen 1777 en 1788 door Chili en Peru reisden. Hoe dan ook het kruid is hier nu overal te vinden. In Colombia heet het "Guasca" en wordt het gebruikt als smaakmaker in de Ajiaco, een soep van aardappels, groente, mais en kip.

De blaadjes van het hier gevonden Knoopkruid smaken of ruiken echter naar niets! Omdat we de soep willen maken voor zo'n dertig gasten hebben we het eerst maar uitgeprobeerd. En, oh wonder, na toevoegen van een bosje van de geurloze blaadjes bleek na korte tijd koken de hele soep de karakteristieke smaak van de ajiaco te hebben gekregen!

Zelfs op de Tweede Boomdwarsstraat in de Jordaan vond Rosalbina "Guascas".

Boven: Giulia voert de guascas aan; na uitkoken van de geurloze blaadjes komt er smaak. Onder: Het toevoegen van de blaadjes: al na een paar minuten koken van de op het laatst toegevoegde guascas kreeg de soep de karakteristieke Ajiaco-smaak.

Interesse

Omdat Rosalbina geinteresseerd was in bomen, bloemen en zaden en liever naar een hacienda of tuin ging dan naar een museum, bezochtten we plaatsen zoals de Bussummergrindweg, waar alle nootjes allang verteerd waren, het Pinetum Blijdestein, waar ook palmen waren, een grote kastanje bij Hamdorff, verziekt door een paddenstoel, en de bloeiende heide bij Huizen.

De Busummergrindweg, het Pinetum Blijdenstein, de kastanje bij Hotel Hamdorff, verziekt door een paddenstoel en de heide bij Huizen.

Een tweede bezoeker

Op 24 september kwamen Boud en Giulia aan op Schiphol. Rosalbina zag Boud voor de tweede keer, maar Giulia voor het eerst.

Na een reünie met familie en vrienden, samen goed voor zo'n 10 liter ajiaco-soep, reisden we samen naar Zwitserland. Ik probeerde me zo'n tocht in Colombia voor te stellen: hier leek het alsof we tussen Naarden en Luzern de bebouwde kom niet uit waren gekomen.....

Eén zoon, één kleindochter en twee moeders.

Charala

Terwijl we 's ochtends door het dorp wandelden om brood, "anke" en Gruyère-kaas te kopen, viel Rosalbina het mooie uitzicht over de Solermatte op; daar had ze als boerendochter een goed oog voor. Lopend langs "het Chalet" vertelde ik haar dat ik daar 2 jaar gewoond had voordat ik op mijn achtste naar de grote stad Hilversum verhuisde om er naar school te gaan. Rosalbina vertelde toen hoe zij op een Finca in Charala opgegroeid was en op haar achtste naar Bogotá moest verhuizen om er onder toezicht van een oud-tante naar school te gaan. Elk jaar ging ze voor de vakantie terug naar de boerderij "El Cucharo" bij Charala, waar haar ouders en jongere broers en zusters woonden. Hoewel hemelsbreed niet meer dan 200 km van Bogotá verwijderd, duurde de reis per bus zo'n 9 uur. Maar aan Charala had zij haar hart verpand.....

De Finca "El Cuchara", waar Rosalbino werd geboren, ~8 km ten zuiden van Charala en ~100 km ten noorden van Bogotá.

Israel en Iran

HaZorea

De man in het vliegtuig van Zürich naar Tel Aviv was even oud als ik. In de oorlog was zijn familie door de Duitsers van Roemenië naar Wit-Rusland getransporteerd. Daar hadden ze allen door een mirakel het concentratiekamp overleefd. Hij keerde terug naar Roemenië, groeide daar op en emigreerde pas in 1961 naar Israel; naar Be'er-Sheva, waar hij een textielwinkel begon. Hij was nog ontdaan van de opmerking van een Zwitserse taxichauffeur: "Dat het maar goed was dat zijn land (Israel) in het Midden-Oosten lag..."

Net als bijna twee jaar geleden brachten Huib en Mirjam M. ons naar hun kibbutz HaZorea, over de nieuwe highway no. 6. En weer rijden we langs de "verboden" muur, langs de zich snel uitbreidende Joodse (bijv. Tzur Natao) én Arabische steden; weer gaan we over de Wadi Ara en zien we de door de ondergaande zon prachtig belichte Carmel Mountains. We rijden langs het zich steeds verder uitbreidende Yokne'am naar het vredige HaZorea, dat nog steeds te herkennen is aan het dak van de grote stallen.

Hijskranen boven het Joodse Tzur Natao, nét aan déze kant van "de muur" 

(niet te zien op de foto), symboliseren Israel's groeikracht 

Iedere ochtend worden we wakker met de welklinkende geluiden 

van de Grauwe Buul-buul. 

Iran en de bom

Na mijn bezoek aan Iran vorig jaar schreef ik in mijn blog dat het me niet zou verbazen als de verhouding tussen Israel-VS en Iran zou ontspannen. Maar het afgelopen jaar liet daar helaas niets van zien.

Wat is nu de werkelijke intentie van Israel's leiders en wat moet je beschouwen als wapengekletter om de onderhandelaars wakker te houden voor de komende besprekingen van de "P5+1" in Moskou op 18 juni? Na de onderhandelingen in Bagdad blijft Iran onverkort bij haar stelling dat het recht heeft op het verrijken van uranium tot 20% voor civiele doeleinden. Hebben ze ook het recht om voortdurend op te roepen tot volledige vernietiging van het "Zionistische regime" in Israel? Wil het Westen dat Iran uranium inlevert, dan moet het eerst de sancties opheffen. Maar het Westen gaat ermee door: op 1 juli aanstaande stopt de EU met de aanschaf van Iraanse olie. Dergelijke sancties zijn overigens volgens Rusland in strijd met het internationale recht.

De meeste mensen hier zijn tegen een militaire oplossing van het conflict met Iran. Maar wat doe je tegen angst? Tegen de angst voor een Iran dat voortdurend roept dat Israel geannihileerd moet worden? Tegen de angst voor een land dat op korte termijn (binnen 5 jaar) een kernbom kan maken op plaatsen (o.a. Natanz; zie Blog), die zelfs immuun zijn tegen Amerikaanse bommen? En een land van waaruit kernmateriaal verspreid kan worden naar organisaties zoals bijv. de sterke Hezbollah in Libanon?

Bommen op Iraakse (in 1981) en Syrische (in 2007) installaties bleken effectief (zie column van Amos Yadlin in The New York Times van 20 februari 2012). Gaat Israel weer zoiets doen? Dat is een vraag waar je aan moet denken als je de continue trainingsvluchten boven de vallei van Emek Yizre'el hoort.

 

Op het dak van het Carmelitische Muchraka-klooster, boven op Mount Carmel. Huib wijst naar de ruines van de Caravan Serail, ingeklemd tussen HaZorea en het steeds groter wordende Yokne'am. Links de vallei van Yizre'el. 

Akko: de "Enchanted Garden", de ingang naar het fort uit de 12de eeuw, waar de kruisvaarders aankwamen en konden uitrusten (Hospitaller Fortress). 

Be'er-Sheva

Wat is die stad gegroeid (nu zo'n 200,000 inwoners), maar ook de vlakbij liggende Bedouinen-stad Ra'ad. Met de Bedouinen worden de problemen betreffende land-toewijzingen langzaam opgelost. Daarmee vergeleken zijn onze problemen met minderheden maar heel klein.

Vaak als je met de mensen hier praat komen indrukwekkende, maar trieste verhalen uit de oorlog naar boven: op de vlucht vanuit Parijs met vader kunnen ontkomen naar het zuiden; moeder met broer op het nippertje door een Franse gendarme opgepakt en nooit meer gezien. En: grootouders overleefden Stalingrad, moeder kon met baby eruit komen en naar Omsk vluchten. Later via Litauen ontkomen naar Israel.

Toch zijn veel mensen hier positief. Echter niet wat betreft een vredesovereenkomst met de Palestijnen. Die willen, kunnen, mogen niet. Waarom proberen wij (USA, EU) de Israeliers te dwingen af te zien van hun nederzettingen, maar wordt er nimmer geprobeerd bij de Palestijnen iets af te dwingen? Bijvoorbeeld om hun onderwijssysteem te veranderen? In de door de VN gesubsidieerde schoolboeken zou het land Israel niet vóórkomen; dat is toch te gek?

Op mijn vraag aan een militair of Israel zou overgaan tot een aanval op Iran was zijn lakonieke antwoord dat zij al lang in de aanval waren....

Be'er-Sheva in de ochtendzon: godsdienstige reclame, 

bloeiende Bougainville en overal hijskranen.

De Bielersee, een bever en de eik

Begin maart ben ik samen met Marius naar de Bielersee gereden. Stilzwijgend was de beslissing gevallen om een grote eik te vellen. Het schuurtje (Schöpfli) was er in de jaren zestig omheen gebouwd en  moest nu worden leeggehaald.

De eerste nacht om half één, scheen een volle maan op het grasveld. Midden daarop ontwaarde ik een zwarte massa, een geestverschijning, een bever! Terwijl Marius het beest filmde in het extra licht van mijn zaklantaarn, draaide hij zich om en liep langzaam naar de Slipanlage (bootshelling) om vervolgens geluidloos de Bielersee in te glijden.

Langzaam draaide de bever zich om en liep terug naar het water.

iPhone-foto van Marius.

De volgende morgen vonden we haar spoor in het bevroren gras: vanuit het water liep het naar de eik. Die had deze herfst wel heel veel eikels geproduceerd, een strategie eigen aan planten die niet kunnen weglopen. Het bever-spoor leek het resultaat van talloze malen heen en weer lopen. Zouden bevers eikels eten? Of kwam hij alleen de eik inspecteren? Er waren echter nergens vraat- of knaagsporen te vinden.

Walter Hofer, de boer-houthakker die ons zou komen helpen, was de eik al twee keer komen inspecteren: hij durfde de kromgegroeide boom met zware zijtakken niet zelf te vellen.

 

De Bielersee, vóór en na het vellen van de eik in het midden van de foto.

 Op de achtergrond de Jura (Twannberg), op de voorgrond de Solermatte.

Op 21 maart zou de zomereik geveld worden door 3 man sterk. 's Nachts scheen ik verschillende keren met mijn zaklantaarn op het grasveld, maar ik zag geen bever meer. 's Ochtends bleek dat de bever tóch was komen kijken: het leek alsof er een kruiwagen uit het water naar boven was geduwd. Maar het spoor liep niet naar de eik. Was hij teruggegaan omdat er rond de boom zoveel was opgeruimd?

Urs Gnägi, een "Burger" (dat word je door afstamming; geen Bürger!) uit Bellmund, had niet veel tijd nodig: na het positioneren van Walter's tractor en het bevestigen van een trekkabel, duurde het nog geen 11 minuten voor de eik viel, precies op de tevoren aangewezen plaats. In het daaropvolgende geraas van 3 motorzagenn hoorde ik de Vink en de pas aangekomen Zwartkop fluiten alsof ze het lawaai wilden overstemmen. 

Urs zei dat ik tevreden kon zijn: er was minimale schade aan het grasveld van de buurman. Waar had ik mij zorgen over gemaakt?

 

Links de geheimzinnige stronk van de oude eik.

Rechts twee keer het zaagwerk van Urs Gnägi.

Jaarringen

Hoe oud was deze eik eigenlijk? Ik kon makkelijk zo'n 95 donkere ringen tellen. Maar dendrochronologie is wat ingewikkelder door de mogelijke vorming van valse ringen. Ik zal het aan John F. van de Archeologische Dienst van Kanton Bern vragen. Met hun dateringen van eiken palen in de Bielersee hebben ze immers kunnen vaststellen dat we hier op een neolithische nederzetting zitten van meer dan 4000 jaar geleden.

Zestig jaar geleden, toen ik hier speelde en roeide met Huib M., moet deze eik al een fikse boom zijn geweest waar we waarschijnlijk in geklommen hebben. We moesten hem nu kappen vanwege het openbare, van twee hekken voorziene voetpad dat de gemeente er langs gaat bouwen en vanwege de vele dode takken die bij elke storm naar beneden vielen. Tot nu lijken alleen de kraaien, waaronder de ~30 jarige Grägu, de boom te missen voor hun voorjaarsspel; en natuurlijk de Boomklever, die nu verderop zijn roep laat horen.

 

Roeien op de Bielersee met Huib M. rond 1950.

Na Suriname: Parbode, Bouterse en La Condamine

Op 19 februari zijn we veilig teruggekomen met een plastic zak vol grote pompelmoezen, meegekregen van Dennis. Niemand keek in die zak en de drie lange schroeven in mijn been werden evenmin door de metaaldetector geregistreerd...

Dole Padma

Nog regelmatig worden we aan Suriname herinnerd. Allereerst werd Dole op 11 maart 50 jaar! Zijn feest op Camp David hebben we moeten missen. Maar we hebben weer veel van Dole geleerd, over planten en geluiden: het hoge, snerpende geluid van Sagowijntjes in de bomen en, 's nachts, het lage, grommend geluid van de nachtreiger.

Het "open huis" van Dole, verscholen in het bos achterin Camp David.

Dole: "Zolang ik de bosgeluiden hoor en de apen er naar binnen kunnen kijken voel ik me er thuis" (foto Frank Boesveldt).

De Parbode

Op Camp David lagen dit keer exemplaren van de Parbode met interessante maar ook kritische artikelen over het proces Bouterse, over de Coup van 1980 en over het leven in Suriname. In de NRC van 12 maart wordt aandacht besteed aan een getuigenis van één van de coupplegers, Ruben Rozendaal: Bouterse zou wel degelijk op 8 december 1982 in Fort Zeelandia aanwezig zijn geweest. Zal zo'n tweede verklaring van deze oud-sergeant Bouterse nog kunnen deren? De Parbode-redacteur, Iwan Brave, wijst erop dat de verklaring ontsproten is uit bitterheid en nog steeds omhuld is door duisternis. Als ik me afvraag hoe de Surinamers hier ooit nog uit moeten komen, denk ik maar weer: hoe zit het met ons Srebrenica?

 

De Parbode van februari 2012, waarin Ruben Rozendaal aangeeft dat de tijd gekomen is ("boomrijp" is) om de waarheid te vertellen.

Ondertussen vierde een week na onze terugkomst Bouterse de staatsgreep van 25 februari 1980 op het "Plein van de Revolutie". Het politiebureau dat daar toen stond werd in brand geschoten. Nu staat er een monument gemaakt door de neef van Dennis, Jules Chin a Foeng.

Om de Coup te vieren ontving Bouterse Teodoro Obiang, de president van Equatoriaal-Guinea, een landje 6x kleiner dan Suriname. Met met de persoon heeft Bouterse wel enige overeenkomst: Obiang kwam aan de macht door een Coup in 1979, heeft weinig op met mensenrechten en heeft een zoon die verdacht wordt van grootschalige corruptie....

Het "Plein van de Revolutie" op de plaats van het voormalige politiebureau.

Links het relief gemaakt door de neef van Dennis Chin a Foeng.

In zijn toespraak heeft Bouterse erop gewezen dat Suriname haar eigen geschiedenis moet conserveren. En daar hoort misschien ook het korte bezoek bij dat La Condamine aan Paramaribo bracht in 1744. Op zijn poster van 2001 heeft Paul Woei dit bezoek onder de aandacht gebracht. Maar hoe is hij op de naam La Condamine gekomen? Gedurende ons bezoek aan Paul Woei zijn we daar nog niet achter gekomen. Wél vond Iwan Brave het een leuk idee om La Condamine’s bezoek meer in detail te beschrijven in een stukje voor de Parbode.

Op bezoek bij Paul Woei: prachtige beelden, schilderijen en sieraden (van zijn dochter). Maar hóe kwam hij nou aan de naam van La Condamine?

Afscheid

Het traditionele afscheidseten in Paramaribo was dit keer een rijsttafel in het Javaanse restaurant Sarinah: héél anders dan bij ons en héél lekker. De ~5 kg die we op de Corantijn waren afgevallen zijn er zo snel weer bijgekomen.

Afscheidseten in restaurant Sarinah, Paramaribo.

Links: Frank Tseng, die mee was op onze Corantijn-tocht, Marina, Dennis, Cindy en Anne-Margreet. Rechts: Hilbert en Lous. 

Een bijzondere bezoeker op Camp David

Evenals tijdens mijn 3 voorgaande verblijven op Camp David, had ik ook nu weer discussies met mijn gastheer Dennis Chin-a-Foeng over Bouterse, de Decembermoorden en hoe Suriname ermee om zou moeten gaan. Aan Nederland, met ons Srebrenica (1995) en Rawagede (1947), kan men geen voorbeeld nemen.

Volgens Dennis: “Suriname heeft nu rust nodig. De meeste nabestaanden die nu in het rijke Nederland zitten moeten de Decembergebeurtenissen in Suriname niet alleen maar opjutten. Hun familieleden wisten eind 1982 dat ze het militaire bewind aan het destabiliseren waren met de bedoeling het omver te werpen. Ze hebben het risico genomen, het is niet gelukt en ze hebben de prijs betaald. Natuurlijk pijnlijk voor de nabestaanden. En als je meer wil weten over wat er in die tijd gebeurde moet je dat aan mijn vriend Klaus vragen, als hij langs komt.” 

In Nederland heb ik weinig gehoord over die “destabiliserende acties”. Wat is er waar van de organisatie van een tegencoup? 

Een andere vriend van Dennis is Theo Sjakshie, die me wees op de kamervragen gesteld door Harry van Bommel (SP; 20 november 2010):

“In 1986 plande Nederland een inval in Suriname om Bouterse te verwijderen. Dat blijkt uit een scherpe reconstructie van Frank van Kolfschooten vandaag in de Volkskrant. Hij sprak met oud-premier Lubbers en ex-ministers Van den Broek en Van Eekelen. De geruchten over een Nederlandse inval doen al sinds de jaren ‘80 de ronde maar zijn altijd tegengesproken. Toen ik in 2007 jaar naar aanleiding van een passage hierover in de memoires van Ronald Reagan vragen stelde aan minister Verhagen van Buitenlandse Zaken sprak hij alleen over een evacuatieplan. Verhagen heeft dus maar het halve verhaal verteld. Die inval is uiteindelijk niet doorgegaan maar de waarheid moet nu maar eens boven tafel komen. Daarom heb ik vandaag onderstaande vragen gesteld. Beluister hier het interview dat ik had over deze kwestie met de Wereldomroep.”

We willen hier dat in Suriname “de hele waarheid” boven tafel komt, maar moet dat niet ook in Nederland gebeuren?

Dole Padma, met zijn aanstekelijke lach.

Op de laatste dag van ons verblijf (zaterdag 18 februari 2012) stapte er op Camp David een lange, magere man uit zijn auto. Hij zag bleek en was uit Holland gekomen om hier aan te sterken. Hij sprak Sranan Tongo, maar ook vloeiend Nederlands, zij het met een duits accent. 

Voor het middageten had Dole het uit de slaventijd stammend Creoolse gerecht “Heri Heri” gekookt van zoete cassave, zoete patates, broodboom, bakbanaan, gekookte eieren en zoute vis.

Dole schilt de verse, zoete cassave voor het bereiden van een Heri Heri-maaltijd op Camp David.


De bezoeker

Na het middagmaal heb ik uitgebreid met de bezoeker gesproken: Hij werd in 1952 in Eisenach (Oost-Duitsland) geboren. In zijn jeugd was hij opstandig; hij weigerde bijvoorbeeld lid te worden van de Communistische jeugdbeweging. Wel nam hij later deel aan het “Gesellschaft für Sport und Technik”, waar men hem leerde met wapens om te gaan.

Op zijn 16de kwam hij op een paardenstoeterij in Neustadt an der Dosse, ten noord-westen van Berlijn. Hij hoorde daar van een West-duitse bezoekster dat er mensen gevlucht waren door de Elbe over te zwemmen. De volgende dag al nam hij een trein naar het noorden, liep van een station naar de Elbe, wachtte tot het donker was, verborg zijn kleren en zwom vervolgens ongeveer 5 km stroomafwaarts naar de overkant van de Elbe. Moegeworden klom hij aan land en liep naar een boom om uit te rusten. Plotseling klonk er een knal en gingen overal lichten aan. Hij liet zich van schrik in het hoge gras vallen en zag toen boven zich de “Stolperdraht” waar hij tegenaan was gelopen. Er kwamen soldaten langs van de grensbewaking; hij hoorde ze praten; ze vonden hem niet en hij viel in slaap. Hij werd wakker toen het weer licht werd, liep een heuveltje op en kwam bij een schuttersput met veldtelefoon; er zat niemand in. Hij liep verder over een gladgeharkte zandvlakte naar een prikkeldraadversperring, waar hij vrij makkelijk doorheen kwam. Vervolgens kwam hij bij een wachthuisje dat hij probeerde te openen om er uit te rusten. Op dat moment werd hij aangesproken door een west-duitse douanier op een fiets, die hem meenam naar een wachtpost. Daar kreeg hij boterhammen en vertelden ze hem dat hij geluk had gehad: juist bij wisseling van de wacht was hij door een mijnenveld gelopen!

Het gerecht “Heri Heri” op Camp David. Links Chris en Lous, op de achtergrond de bezoeker en rechts Dennis.

De West-duitse grenswachters gaven hem een treinkaartje en zetten hem op een trein naar een opvangcentrum. Daar kreeg hij een paspoort. Uiteindelijk kwam hij terecht bij een oom in Keulen. Deze oom was erg streng en K. is er weggelopen. Hij kwam in een kindertehuis terecht.

Toen hij 18 jaar was kon hij met een Hollandse vriendin naar Amsterdam gaan. Hij woonde in de Paulus Potterstraat, schilderde en werd toegelaten tot de Rietveld Academie. Hij kreeg een beurs uit Duitsland en woonde een tijdje als anti-kraker in het Goethe Instituut. Hij leerde veel Surinamers kennen. In februari 1976 ging hij op vakantie naar Suriname om voorlopig niet meer terug te komen.

In Paramaribo werd hij bestolen en na enige tijd als illegaal opgesloten. Na 2 weken cel op het hoofdbureau van politie aan de Waterkant (bij de coup in brand geschoten), kwam hij dankzij de vader van een vriendje weer vrij. Hij vond een baan bij Josef Slagveer, een Coroniaan die een persbureautje had. Hij kreeg een camera, maakte foto’s en hielp de journalist met een krantje.

Na de coup in 1980 stuurde Slagveer (die pro-Bouterse was) hem naar de NMR (Nationaal Militaire Raad) om te helpen met een propagandablaadje “25 Februari”, de datum van de coup. Dat bracht hem in direct contact met de militaire coupplegers. Net als in Amsterdam kon hij makkelijk met de mensen omgaan; hij was niet bang. Men suggereerde hem in militaire dienst te gaan en hij werd lijfwacht van John Hardjoprajitno, een van de sergeanten die als de “Groep van 16” de coup pleegden. Met hem had hij een goede tijd: ze gingen vaak het binnenland in naar het district Sipalawini.

Tijdens de moorden van 8 december 1982 op Fort Zeelandia waren ze in de Memre Boekoe kazerne op de Gemenelandseweg. K. herinnert zich dat op de ochtend van de 9de december Bouterse naar het appel kwam en vertelde dat 15 mensen op de vlucht waren doodgeschoten. Hij hoorde pas later dat zijn vroegere baas, Josef Slagveer, een van hen was. Hij heeft toen zijn ontslag genomen en is 10 jaar later naar Nederland teruggekeerd.

De sociologe Maureen Silos van het Caribbean Institute for Human Rights probeert een verklaring te geven voor het succes van Bouterse: 

"Ten eerste is hij een charismatisch leider, dat kan je niet ontkennen", stelt ze. Maar ook angst speelt volgens Silos voor veel Surinamers een grote rol. "Desi Boutserse belichaamt angstloosheid. Ik weet niet of hij van binnen werkelijk geen angst voelt, maar de manier waarop hij zich opstelt en gedraagt, is een belichaming van angstloosheid. In een samenleving die aan elkaar hangt van bewuste en onbewuste angsten, is Bouterse in feite een oase. Hij belichaamt iets wat we met z'n allen toch willen ervaren."

"Mensen willen dan graag vergeten dat hij ook een zeer ernstig mensenrechtenschender is en rücksichtlos zijn tegenstanders om zeep kan helpen. Hij heeft getoond over die grens te kunnen gaan."

Dat grote delen van de Surinaamse bevolking deze misdaden kennelijk even door de vingers zien, ligt voor een groot deel besloten in de Surinaamse volksaard, zegt de sociologe. "Wij in Suriname denken niet na over ethiek of moraal. Wij doen niet aan zelfreflectie en we hebben geen principes waarmee we ons gedrag zouden kunnen sturen."

"De Surinaamse samenleving is één groot gestress. Ook als je een baan hebt als onderwijzer of verpleegster, is er altijd stress. Het is altijd weer de vraag: hoe ga ik overleven?"

Veel Surinaamse kiezers zien de omstreden Bouterse als ultiem redmiddel om deze dagelijkse beslommeringen te ontvluchten. "Desi Bouterse is een belichaming van het verlangen om uit deze stress te komen. Ik denk niet dat hij in staat is om de stress weg te halen, maar hij is wel in staat om mensen te laten geloven dat hij dat kan."

Juist dat aangrijpen van een machtige figuur is kenmerkend voor de Surinaamse denken, vindt Silos. "In Suriname hebben we weinig zelfvertrouwen. Er is zo weinig stimulans om zelfvertrouwen te ontwikkelen, dat je gaat wachten tot iemand anders dat voor je doet. Wanneer dat niet lukt, ben je weer teleurgesteld en ongelukkig. Het is altijd met dat vingertje naar buiten wijzen, er is altijd iemand anders die schuldig is aan jouw problemen. Het is nooit de verantwoordelijkheid nemen voor je eigen problemen."

De “angstloosheid” van Bouterse die ze noemt, lijkt me ook een eigenschap die K. heeft geholpen om in Suriname te overleven. Hij was niet bang uitgevallen, noch toen hij als 16 jarige de Elbe overzwom, noch toen hij in Paramaribo lijfwacht werd bij een van de coupplegers. “Angstloosheid” is een nieuw woord voor mij. Maar het doet me denken aan Hans Keilson die beschrijft hoe hij niet bang was voor zijn tegenstander en dat hij zelfs “der Tod des Widersachers”, toeschrijft aan de angst die zijn verdelger (Hitler) zélf heeft. Hans Keilson is in elk geval de oorlog doorgekomen en 101 jaar oud geworden.

Dennis voor het monument van de revolutie, op de plaats van het oude politiebureau aan de Waterkant. Het werd gemaakt door zijn neef Jules Chin-a-Foeng.

Tocht naar Galibi

Ons bezoek aan Maripaston op 13 februari ging helaas niet door omdat de contactpersoon Stanley in het binnenland zat en onbereikbaar was. Via hem moest onze gastheer eerst een pas regelen om toegang tot het gouddelvers-gebied te krijgen.

In plaats daarvan zijn we naar de indrukwekkende Vlindertuin van de familie Eriks gegaan; misschien krijg ik nu antwoord op de vraag welke (nacht)vlinder er uit de in 2010 op Camp David gefotografeerde rups komt? Ewout Eriks beloofde me ernaar te kijken….

Op 15 maart 2010 gevonden rups in Camp David.

Myrysji-tour

14 februari 2012. Op weg naar Galibi rijden we door het Javaanse Tamanredjo. Opvallend zijn de vele bloeiende struiken, vaak in potten op het aangeveegde erf.

Over de nog steeds slechte weg rijden we verder naar Stolkertsijver; hier begon de binnenlandse oorlog in juli 1986 toen Brunswijk er met zijn Jungle Commando de politiepost overviel. Onze bosneger-chauffeur komt uit Langetabbetje (Langatabiki; Long Island). Hij herinnert zich nog de wilde boottocht tijdens hun vlucht; ze moesten weg omdat ze geen wapens hadden.

De weg naar Moengo is vol gaten, maar wordt gerepareerd (opgehoogd) door een Hollandse firma (Bos Kalis). Tussen Moengo en Albina wordt de weg hersteld door Chinezen. Halverwege komen we bij Moiwana. Het monument herinnert ons weer aan de binnenlandse oorlog. In november 1986 werd dit bosnegerdorp verwoest (35 doden) door een eenheid van indiaanse “Tucanajas”, bewapend door Bouterse. Omdat de archieven nog voor vele jaren ontoegankelijk zijn (informatie Theo Sjakshie, geschiedenisleraar), is het niet duidelijk welke (financiële) rol Nederland speelde bij de door Brunswijk uitgevoerde verwoestende sabotageacties.

In de middag komen we aan in Albina. Het stadje met oude, koloniale huizen aan de Marowijne-oever is in de binnenlandse oorlog totaal verwoest. We maken kennis met onze gids, Benito Aloema, een Caraib-indiaan uit Christiaankondre, die allereerst voor ons een lunch regelde. Als de piakka komt, een korjaal met hoge boeg, worden onze spullen ingeladen en begint de tocht de Marowijne af naar Christiaankondre. Het wordt dan gauw duidelijk waarvoor deze korjalen een hoge boeg hebben: oceaangolven dringen door in de wijde monding van de rivier. Hoe heeft La Condamine over dit water kunnen roeien?

Het Moiwana-monument. In 1986 werd dit bosnegerdorp verwoest door het leger van Bouterse; 35 inwoners werden gedood. Vele bosnegers vluchtten naar Frans Guyana. Links, Anne-Margreet B. Rechts, ons met lateriet-stof bedekte busje.

Lunch te Albina aan de Marowijne, terwijl we op de piakka wachten die ons naar Galibi zal brengen.

Bij het uitladen van de piakka loopt onze bootsman in het modderige water een diepe snee op in zijn voet. Binnen 10 min werd hij weggebracht op een aangesnelde “Quad” (all terrain vehicle) naar en ziekenpost in het dorp; nuttig ontwikkelingsgeld?

Vóór ons logement, dat we met nog een groep “grijze-muizen-zoals-wij” moesten delen, staat aan prachtige Maurisi-palm op het strand. Onze Galibi-tour is naar deze palm genoemd.

De Maurisi-palm (Mauritius flexuosa) voor ons logement. In het Caraibs heet hij “Myrysji”. Het is een moeraspalm met vruchten die omgeven lijken met slangen-leer en vele vitaminen en olie bevatten.

‘s Avonds krijgen we van Benito een rondleiding door het dorp. Hij wijst ons een langslopende man aan: Ricardo Bané (Pane?), de granman, die er in het boek “De groeten aan de koningin” van Karin Adema (2006) wel heel slecht afkomt. We hebben de schrijfster in 2005 in Paramaribo ontmoet. Sinds die tijd is er heel wat in Suriname verbeterd, óók in Galibi. Toch is onze indruk dat zij, door eigen toedoen, indertijd een negatieve indruk heeft gekregen of heeft willen geven over de menselijke verhoudingen in Christiaankondre. Ricardo “was not amused” toen hij het boek las, vertelde Benito.

Benito vertelt ons verder over het leven in het dorp, over de mierenproef die ook hij onlangs nog heeft ondergaan, over zijn familie en over het maken van potten. De klei wordt aan de zeeoever met een speciale ceremonie gedolven uit Moeder-aarde; dit doen alleen oude mensen. De klei wordt daarna gemengd met een poeder van geraspt palmhout en hoeft daarna volgens Benito niet meer gebakken te worden. Toen ik aan een oudere vrouw de procedure nog eens navroeg, bleken ze de potten gewoon te bakken in een open vuur op de grond, net als de Navajo’s in Arizona…..

Benito Aloema (rechts) leidt ons rond door zijn dorp, Christaankondre. V.l.n.r. Dennis, Hilbert, Anne-Margreet B. en Lous D.

Cassave

Vervolgens vroegen we hem nog eens over het bereiden van de bittere cassave (Manihot esculenta) met de matapi-pers en over het gebruik van “pepre watra” of peperwater voor soep of andere gerechten uit het eerste perssap: zit dit niet nog vol met het giftige cyanide?

Ik dacht dat er in cassave het giftige, niet-vluchtige cyanidezout (bijv. KCN) zat, waarmee wij onze bacteriën plachten te doden. Maar dat is onjuist: in de cassave wortels en bladeren zitten, veilig opgeborgen in de vacuolen, cyanide-houdende suikerverbindingen (glycosiden) als afweersysteem. Wanneer de plant wordt beschadigd komen deze verbindingen vrij in het cytoplasma, waar ze door een enzym (linamarase) worden afgebroken. Hierbij komt het vluchtige HCN vrij. Als je het perssap net zolang kookt tot het niet meer schuimt, is het gif eruit, aldus Benito.

Uit http://en.wikipedia.org/wiki/Cassava :

“A safe processing method used by the pre-Columbian indigenous people of the Americas is to mix the cassava flour with water into a thick paste and then let it stand in the shade for five hours in a thin layer spread over a basket. In that time, about 5/6 of the cyanogenic glycosides are broken down by the linamarase; the resulting hydrogen cyanide escapes to the atmosphere, making the flour safe for consumption the same evening.”

De schildpad

Na, alweer, een voortreffelijke maaltijd met knapperige kouseband, vis, kip en rijst, gingen we om 8 uur in het donker op weg naar één van de Galibi-stranden. Onderweg werden we overvallen door een fikse en aanhoudende regenbui. Ondanks dat werd na enig zoeken het spoor van een krapé (Soepschildpad; Chelonia mydas) gevonden. Nu moesten we onder een zeil een half uur wachten, ten prooi aan stekende insecten… Toen het vrouwtje haar eieren begon te leggen mochten we komen kijken; en dat schouwspel was de moeite wel waard!

In de stromende regen legt een vrouwtje van de Soepschildpad (Green Turtle) haar eieren (~150) op het Galibi-strand.

Een tamme “water-anaconda” met dezelfde tekening als de slang uit 2005, die wel wat spannender en groter was. De ogen waren met een wit vlies bedekt, teken dat hij ging vervellen.

“Still” van mijn filmpje van een vrij grote Anaconda in de Couzewijne,

gemaakt op 10 december 2005.

De volgende dag bezochten we de “Galibi-Zoo”, waar we o.a. een Anaconda konden bewonderen; verder een ocelot, tamme neusberen (“Kwaskwassies”) en pingo’s (varkens). Vervolgens voeren we naar Saint-Laurent du Maroni. Omdat onze bootsman verwond was werden we gevaren door…. Ricardo, de granman. Helaas heb ik niet met hem kunnen spreken.

In Saint-Laurent heb ik tevergeefs Christophe Bianay trachten te bereiken. Hij had ons twee jaar geleden geholpen om van Macapa naar Cayenne te komen. Ik had hem graag nog eens ontmoet. Wél ontmoetten we Kenneth, een oudere broer van Dennis, die nu in Frans Guyana woont. Hij vertelde hoe hij vroeger varkens vanuit Suriname smokkelde. Hij is maar één keer gesnapt…

Vanaf Albina reisde Benito met ons mee naar Paramaribo. Hij vertelde hoe zijn vader mee had gevochten met de Toecajanas. Zijn grootvader was een medicijnman en had zijn vader “geprepareerd” voor de oorlog. Hij had deze dan ook overleefd. Jaren later, op bezoek bij Caraib-indianen bij Donderkamp, hadden zijn oom en vader veel bier gedronken. Zijn oom werd op de Wayamborivier door watergeesten van de boot getrokken en verdronk. Ook zijn vader viel in het water, maar overleefde het omdat hij door zijn grootvader sterker gemaakt was dan de watergeesten. Waarschijnlijk had hij ook minder gedronken, gaf Benito toe.

Dennis Chin-a-Foeng, staande voor de voormalige winkel van zijn vader te Moengo.

Moengo

Dennis vader, Henry, werd in Albina geboren. Hij trouwde in 1946 met de in Paramaribo geboren Lieuw-a-Len; haar moeder heette Alma Jessurun; later zouden we op Jodensavanne oude grafstenen met de naam Jessurun vinden, o.a. van Abraham Jessurun (1764). Rond 1946 begon Henry Chin-a-Foeng een busverbinding tussen Albina en Moengo. Vanaf Moengo kon men met de boot over de Cotticarivier naar Paramaribo. Zijn eerste 4 kinderen werden in Albina geboren. Omdat hij daarna in Moengo arbeiders van Suralco naar en van de bauxiet-mijnen reed, mocht hij er een café-restaurant beginnen. Dit werd later de winkel “Chin-a-Foeng”. In Moengo werden nog 4 kinderen geboren waaronder Dennis. Bryan, met wie we in 2007 van Boa Vista naar Paramaribo reden, was de jongste.